Dobrej jakości produkty i usługi, wytworzone w zrównoważony sposób coraz częściej umożliwiają przedsiębiorstwom zyskanie przewagi konkurencyjnej. Zintegrowany rachunek kosztów jakości i ochrony środowiska, który jest efektem prac dr Moniki Szczerbak z Wojskowej Akademii Technicznej nie tylko ułatwia realizację celów zrównoważonego rozwoju, lecz także umożliwia kontrolowanie wydatków i podejmowanie trafnych decyzji. Wyniki badań zostały opublikowane w czasopiśmie „Journal of Modern Science”.
Paradygmat zrównoważonego rozwoju został zapisany po raz pierwszy w polskiej Konstytucji z 1997 r. i tym samym nabrał fundamentalnego znaczenia dla wprowadzania koncepcji zrównoważonego rozwoju na wszystkich poziomach zarządzania: krajowym, regionalnym i lokalnym.
Kolejnym obowiązującym w Polsce aktem prawnym, regulującym tę problematykę, jest ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska, gdzie zrównoważony rozwój rozumie się jako: rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Nowoczesne podejście
Artykuł „Integrated cost accounting for quality and environmental protection in the context of sustainable development”, który ukazał się w czasopiśmie „Journal of Modern Science” przedstawia nowoczesne podejście do zarządzania kosztami jakości i kosztami ochrony środowiska w kontekście wymagań zrównoważonego rozwoju, który gwarantuje prowadzenie etycznego, ekologicznego i ekonomicznego biznesu.
„W obecnej rzeczywistości przetrwanie i rozwój każdego przedsiębiorstwa są ściśle związane ze znajomością i zrozumieniem otoczenia, w którym funkcjonuje, a zrównoważony rozwój odgrywa kluczową rolę w tym kontekście. Definiowany i interpretowany na wiele różnych sposobów wciąż zyskuje na znaczeniu” – mówi dr Monika Szczerbak z Wydziału Bezpieczeństwa, Logistyki i Zarządzania WAT.
Zrównoważony rozwój gospodarki jest nierozerwalnie związany ze zrównoważonym rozwojem przedsiębiorstw. Aby wartość przedsiębiorstwa była trwała i zrównoważona, konieczne jest, aby jego system zarządzania strategicznego również miał charakter zrównoważony. Oznacza to integrację kluczowych czynników strategicznych, które kształtują model biznesowy w kierunku zrównoważenia w obszarze ekonomicznym, ekologicznym i społecznym.
Ekonomiczne zrównoważenie wymaga zwiększenia dochodowości przedsiębiorstwa przez wydajne wykorzystanie zasobów (człowiek, surowce, finanse), efektywne projekty i przedsięwzięcia, dobre zarządzanie (planowanie, organizowanie, motywowanie i kontrolowanie), w tym zarządzanie kosztami. Ekologiczne zrównoważenie wymaga niedopuszczania do szkodliwych i nieodwracalnych konsekwencji dla środowiska poprzez wydajne wykorzystanie naturalnych zasobów, poprzez promowanie odnawialnych zasobów, chronienie gleby, wody, umiejętne zarządzanie odpadami. Społeczne zrównoważenie wymaga reagowania na potrzeby społeczeństwa wliczając w to wszystkich innych interesariuszy. W koncepcji rozwoju zrównoważonego, silny nacisk został położony nie tylko na likwidację barier wzrostu, ubóstwa, wdrożenie innowacyjnych rozwiązań, wzrost aktywów niematerialnych, ale na ochronę środowiska oraz możliwość odnawiania zasobów, co ma szczególne znaczenie w nowych uwarunkowaniach globalnych w kontekście gospodarki obiegu zamkniętego.
W kontekście tego podejścia, ochrona środowiska i zapewnienie wysokiej jakości produktów i usług odgrywają coraz większą rolę w zarządzaniu przedsiębiorstwem.
Zintegrowany rachunek kosztów jakości i ochrony środowiska
„Rachunek kosztów jest fundamentalnym narzędziem zarządzania, umożliwiającym efektywne kontrolowanie wydatków i podejmowanie trafnych decyzji. Im bardziej szczegółowa klasyfikacja kosztów, tym większe możliwości minimalizacji marnotrawstwa i optymalizacji zarządzania zasobami. Niemniej jednak, zarówno koszty jakości, jak i koszty ochrony środowiska nie są dokładnie określone, a brakuje narzędzi dostarczających zintegrowane informacje na temat tych kosztów” – wyjaśnia dr Monika Szczerbak.
W artykule w odpowiedzi na istniejące wyzwania podjęta została próba opracowania zintegrowanego rachunku kosztów jakości i ochrony środowiska, który ma na celu kompleksową ocenę wpływu działalności przedsiębiorstwa na środowisko oraz efektywności ekonomicznej, uwzględniając zarówno koszty jakości, jak i koszty związane z ochroną środowiska. Poprzez identyfikację, kontrolę i minimalizację tych kosztów, oraz transparentne uwzględnienie ich w budżecie, przedsiębiorstwo może efektywnie zarządzać ryzykiem, dostosowywać się do zmieniających się warunków rynkowych i regulacyjnych, oraz promować zrównoważone praktyki, co przyczynia się zarówno do poprawy jakości produktów i procesów, jak i ochrony środowiska.
Realizacja wymienionego celu przez zintegrowany rachunek kosztów jakości i ochrony środowiska wiąże się z przyjęciem w podmiocie odpowiednich rozwiązań w zakresie pomiaru kosztów środowiskowych, kosztów jakości ich grupowania i ujęcia w ewidencji. Warunkiem koniecznym do ich ustalenia jest określenie wpływu działalności jednostki gospodarczej na środowisko przyrodnicze oraz potrzeb związanych z realizacją założonych w niej celów dotyczących ochrony środowiska i jakości oraz wyodrębnienie działań i procesów, w których koszty te występują. Przedstawione klasyfikacje kosztów jakości oraz kosztów ochrony środowiska w literaturze przedmiotu potwierdzają różnorodność podejść autorów do problematyki związanej z tym zagadnieniem. W artykule za najważniejsze kryterium podziału kosztów związanych z jakością czy ochroną środowiska została przyjęta ich dostępność.
Wyniki badań
„W ramach uczelnianego grantu badawczego Instytutu Organizacji i Zarządzania WAT przeprowadziłam badania na temat zasadności i użyteczności zintegrowanego rachunku kosztów jakości i ochrony środowiska, który został oceniony przez kadrę zarządzającą 62 różnych przedsiębiorstw na terenie województwa mazowieckiego. Dla 44 przedsiębiorstw, które miały wdrożony system ISO 9001 lub/i ISO 14001, raport był zrozumiały, czytelny i użyteczny. Wśród tej grupy zarządzających duże zainteresowanie miała pozycja kosztów utraconych możliwości. Pozostałe 16 przedsiębiorstw uznało taki rachunek jako nieprzydatny. Argumentami były głównie: nadmierna szczegółowość pozycji zintegrowanego rachunku kosztów, rodzaj prowadzonej działalności przez badane przedsiębiorstwa oraz koszty jego sporządzenia” – tłumaczy dr Monika Szczerbak.
Wyniki przeprowadzonych badań wskazują, że implementacja tego rachunku umożliwia firmom dokładne zarządzanie i redukcję kosztów związanych z jakością oraz ochroną środowiska, sprzyja nie tylko identyfikacji i eliminacji marnotrawstwa zasobów, lecz także promuje działania proekologiczne, co przekłada się na wzrost efektywności operacyjnej i finansowej przedsiębiorstwa. Dostarcza szczegółowych informacji dotyczących kształtowania się kosztów jakości oraz kosztów związanych z ochroną środowiska w różnych aspektach działalności przedsiębiorstwa. Poprzez analizę tych kosztów w różnych kontekstach możliwe jest zrozumienie ich wpływu na wyniki finansowe firmy. Wykorzystanie danych z tego modelu rachunku kosztów pozwala także na projektowanie zgodnie z zasadami ekologii.
Wnioski i rekomendacje
„Zintegrowany rachunek kosztów jakości i ochrony środowiska staje się również kluczowym elementem pogłębionej analizy finansowej przedsiębiorstwa. Wskaźnik udziału kosztów jakości i kosztów ochrony środowiska w kosztach całkowitych pozwala ocenić klientom, jakie znaczenie ma dla firmy dbanie o jakość i ochronę środowiska. Takie informacje mogą przyczynić się do budowania pozytywnego wizerunku firmy, zwiększenia zainteresowania klientów oraz pozytywnych relacji z innymi interesariuszami, takimi jak pracownicy, dostawcy czy inwestorzy. Klienci coraz częściej wymagają, aby produkty i usługi były zgodne z normami jakościowymi i ekologicznymi” – mówi badaczka.
Wnioski i rekomendacje dla praktyki biznesowej podkreślają konieczność kontynuacji badań nad identyfikacją kosztów jakościowych i kosztów ochrony środowiska, uwzględniając różnice branżowe i sektorowe w działalności przedsiębiorstw. Istnieje potrzeba dalszych badań nad efektywnością proponowanego modelu rachunku kosztów, który może być dostosowany do specyfiki poszczególnych sektorów gospodarki.
„Na bazie przeprowadzonych badań, których wyniki zostały przedstawione w artykule, udało się dokonać kontynuacji rozszerzonej analizy przydatności alternatywnych narzędzi zarządzania kosztami w tym zintegrowanego rachunku kosztów jakości i ochrony środowiska na próbie 273 przedsiębiorstw, które zostały szczegółowo omówione w monografii „Zarządzanie kosztami przedsiębiorstwa z perspektywy gospodarki obiegu zamkniętego”. Wyniki potwierdzają istotność wdrażania zrównoważonych praktyk zarządzania kosztami, szczególnie w kontekście gospodarki obiegu zamkniętego. Przedsiębiorstwa, które konsekwentnie integrują zrównoważone podejścia do zarządzania kosztami, odnotowują nie tylko korzyści ekonomiczne, lecz także społeczne i ekologiczne, co przyczynia się do długofalowego sukcesu organizacji” – wyjaśnia dr Szczerbak.
Badania zostały zaprezentowane w czasopiśmie „Journal of Modern Science”. Współautorkami artykułu są: dr Monika Szczerbak z Wydziału Bezpieczeństwa, Logistyki i Zarządzania WAT oraz dr Agnieszka Wikarczyk z Wydziału Społeczno-Ekonomicznego Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie.
Artykuł otrzymał 140 punktów.
Marcin Wrzos
fot. Mariusz Maciejewski